Kemoterapi nedir? Nasıl Uygulanır?
- KEMOTERAPİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
- KEMOTERAPİ UYGULAMA SIRASINDA YAŞANABİLECEK DURUMLAR
- YAN ETKİLER
- BESLENME
- ENFEKSİYONDAN KORUNMA
- GENEL BİLGİLER
- HASTANEYE (ACİL) NE ZAMAN VAKİT KAYBETMEDEN BAŞVURMALIYIM?
- KEMOTERAPİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
* KEMOTERAPİ NEDİR?
İlaçlar ile tümör hücrelerini öldürmek için yapılan tedavi şeklidir.
* KEMOTERAPİ NASIL ETKİ EDER?
Kemoterapi, hızlı büyüyen ve çoğalan tümör hücrelerinin büyümesini durdurarak veya yavaşlatarak etkisini gösterir.
* KEMOTERAPİ NE YAPABILIR?
- Tümörü tamamen tedavi edebilir
- Tümörü kontrol edebilir
- Tümör belirtilerini azaltır
- Hayat kalitesini arttırır
* NE SIKLIKLA KEMOTERAPİ ALACAĞIM?
- Kemoterapi tedavi protokolleri çok farklıdır
- Bu durum:
- Tümörün tipine
- Hastalığın evresine
- Tedavi hedeflerine
- Kemoterapi çeşidine
- Vücudun kemoterapiye vereceği tepkiye bağlıdır
*KEMOTERAPİ SIKLIĞI
- Haftada bir
- 2 haftada bir
- 3 haftada bir
- 4 haftada bir
- Ağızdan 14 gün
- Ağızdan haftanın 5 günü
- Ağızdan sürekli
*KEMOTERAPİ NASIL VERİLİR?
- Damar yolu ile
- Ağız yolu ile
- Karın boşluğuna
- Cilt üzerine
- Kateter ve port yolu ile
*DAMARDAN VERİLME ŞEKİLLERİ
- Kolunuzdaki bir toplardamardan
- Venöz port
- Kateter
*KATETER-PORT NEDİR?
Bir ucu damar içinde bulunan bir ucu dışarıda olacak şekilde cilt altına yerleştirilenyumuşak bir tüptür
Plastik veya metalden yapılan cilt altına yerleştirilen küçük ve yuvarlak bir disktir. Kateter diski genellikle göğüs bölgesinde bulunan büyük bir damara bağlar.
- Kateter ve port tedavinizi daha kolay almanızı sağlar
*KEMOTERAPİ UYGULAMA ALETLERİ
2. KEMOTERAPİ UYGULAMA SIRASINDA YAŞANABİLECEK DURUMLAR
- Nadirdir
- Allerji
- Ateş
- Bulantı-Kusma
- Hafif ritm problemleri
- Tansiyon değişikliği
- Kemoterapinin damar dışına kaçması
- …
*İLACIN CİLT ALTINA KAÇMASI İLE İLGİLİ SORUNLAR
- Bazı kemoterapi ilaçları cilt altına kaçtığında cilt ve cilt altında yara yapabilir.
- En iyi tedavi önlemektir!
- Tedaviniz süresince ilaç uygulamalarını sıkı takip ediniz.
- Damar giriş yerinde şiddetli ağrı-sızı, kızarıklık, renk değişikliği fark ettiğinizde hemen hemşirenize haber veriniz
*Damar dışına kaçma işaretleri
- Yanma
- Ağrı
- Kızarıklık
- Şişlik
Hemşireye Haber Veriniz!
* KEMOTERAPİ SÜRESİNCE ÇALIŞABİLİR MİYİM?
- Eğer işiniz ağır değilse, iş ortamınız uygunsa çalışmaya devam edebilirsiniz
- Tedavi süresince kendinizi yorgun- halsiz hissederseniz doktorunuzdan tedavi süreciniz bitinceye kadar rapor talep edebilirsiniz
* KEMOTERAPİ SÜRESİNCE REÇETELİ VE REÇETESİZ BAŞKA İLAÇLARI KULLANABİLİR MİYİM?
- Sadece doktorunuzun onay verdiği ilaçları kullanın
- Dışarıdan alıp kullandığınız bütün ilaçları, müshilleri, alerji ilaçları, soğuk algınlığı ilaçları, ağrı kesicileri ve aspirini içerecek şekilde doktorunuza bilgi veriniz.
- Diyet desteği ürünlerini veya bitkisel ilaçları kullanmadan önce doktorunuza sorunuz
3. YAN ETKİLER :
* YAN ETKİ NEDİR?
Tümör tedavisi sırasında ve sonrasında ortaya çıkan istenmeyen etkilerdir
* YAN ETKİLER NEDEN OLUR?
- İlaçlar tümör hücreleri dışında normal hücreleri de etkiliyor
- Her kemoterapi ilacının yan etkileri farklı olabilir
* YAN ETKİLER KONUSUNDA NE YAPABİLİRİM?
- Doktorunuzu bilgilendirin
- Yan etkiler için verilen ilaçları iyi öğrenip eksiksiz kullanın
- İlaç dışı tedaviler için hemşire ve doktorunuza sorun
Örneğin kabızlık: Kepekli ekmek, bol su içmek
* BULANTI-KUSMA
- Kemoterapiler az ya da çok bulantı-kusmaya neden olabilirler
- Uygulamadan saatler ya da günler sonra ortaya çıkar.
- Tedavisi %70-80 mümkün
* Kemoterapiden önce önleyici ilaç yapılır.
* 3-4 gün daha önleyici ilaç almaya devam edilir.
- Size verilen ilaçları şikayetiniz olsa da olmasa da belirtilen sürede mutlaka kullanınız.
* MUTLAKA DOKTORUNUZA VE HEMŞİRENİZE SORUN..!
- İlaçların tedaviden önce mi sonrasında mı alınacağını,
- Aç mı, tok mu alınacağını,
- Günde kaç defa alınacağını,
- Kaç gün alınacağını
* BULANTI VE KUSMA ETKİLERİNİ AZALTMAK İÇİN,
- Tedavi öncesi hafif bir öğün alın
- Yiyecek ve içecekleriniz ılık ve serin olsun (çok sıcak ve soğuk değil)
- Hoş kokulu yiyecekler yiyin
- Küçük öğünler ya da atıştırmalar yapın
- Yağlı, baharatlı, gazlı (brokoli,fasulye vb) ve keskin kokulu yiyecek ve içeceklerden uzak durun
- Naneli sakız çiğneyebilirsiniz
- Bulantı hissettiğinizde derin ve yavaş nefes alın, taze hava alın
* SAÇ DÖKÜLMESİ
- Bazı kemoterapiler saç dibi hücrelerine zarar verirler.
- Kemoterapiden 2-3 hafta sonra başlar.
- Kemoterapi bitiminden birkaç ay sonra tamamen çıkacaktır.
- Saçlarınız daha koyu, sıklıkla daha canlı çıkabilir.
* KAN HÜCRELERİNİN DÜŞMESİ
- Vücudumuzda 3 tip kan hücresi bulunur
- Bunlar;
Akyuvarlar (Mikroplarla savaşır)
Alyuvarlar(Dokulara oksijen taşır)
Trombosit (Pıhtılaşmayı sağlayan hücre)
- Bazı kemoterapiler kemik iliğini etkileyerek bu hücrelerin birisinde veya tümünde azalmaya yol açabilir
* KAN HÜCRELERİNİN DÜŞMESİ SONUCU ORTAYA ÇIKABİLECEK BELİRTİLER
- Halsizlik
- Çarpıntı
- Kanama
- Vücutta döküntü-kızarıklık
- Ateş (38 dereceyi aşan)
- Öksürük-boğaz ağrısı
- Üşüme-titreme
- Baş ağrısı
* DİKKAT..!
* AĞIZ YARALARI
- Bazı kemoterapi tipleri ağız, boğaz ve dudak hattı gibi hızlı gelişen hücrelere zarar verir
Öneriler:
- Ağız ve dilinizi her gün kontrol edin
- Ağız içi ıslaklığını koruyun (sürekli su yudumlayarak, şekersiz sakız çiğneme)
- Ağız, diş, diş eti ve dilinizi temizleyin (Çok yumuşak diş fırçası ve çocuk diş macunları kullanın.
- Alkol içeren ağız gargaraları kullanmayın( günde 3-4 defa 1 bardak sıcak su içine ¼ (çay kaşığı soda, 1/8 çay kaşığı tuz ile hazırlanmış solusyonu kullanabilirsiniz.
- Yumuşak diş ipi ile diş aralarını her gün temizleyin
- Takma diş kullanıyorsanız uygunluğundan emin olun
- Sigara ve alkol almayın
* YORGUNLUK-HALSİZLİK
- Kemoterapiye bağlı halsizlik hafiften aşırı dereceye kadar değişen derecede olabilir.
Öneriler:
- Gevşeme-dinlenme (Meditasyon, ibadet, yoga, rehberlik danışmanlık, görsel sanatlar)
- İyi yiyip için (günde 3 büyük öğün yerine 5-6 küçük öğün ve atıştırma )
- Günde en az 8 ardak su veya meyve suyu tüketin.
- Dinlenme zamanı planlayın.
- Hareketli olun (15 dakika yürüyüş, yoga yapmak ve egzersiz bisikleti sürme )
- Daha çok şeyi yapmayı deneyin(okuma, örgü, kaset yeni bir öğrenme gibi)
- Her gece en az 8 saat uyuyun
- İşleriniz için iş listesi yapın:
- Başkalarından yardım isteyin(aile üyeleri ve arkadaşlarınız)
* AĞRI
- Ağrı tümörün kendisine bağlı olabileceği gibi kemoterapi nedeni ile de olabilir.
Öneriler:
- Ağrı ile mücadele çok çeşitli ve güçlü seçenekler vardır. Size en uygun tedaviyi doktorunuzdan öğrenebilirsiniz
- Ağrı kesici ilaçlarınızı saatlerine uyarak düzenli kullanınız (hatta ağrınız olmasa bile).
- İlaç dozlarını atlamayınız..
- Derin derin nefes almaya çalışınız, yoga veya diğer rahatlama yolları faydalı olabilir.
- Size reçete edilen ilaçların bağımlılık ve/veya alışkanlık yapma özellikleri yoktur.
- Ağrı uzmanı veya destek tedavisi ile ilgilenen bir uzmandan ağrılarınız olduğu zaman randevu alınız.
* KABIZLIK
- Bazı kemoterapi ilaçları, ağrı kesiciler ve bulantı ilaçları ve hareketsizlik kabızlık yapabilir.
Öneriler:
- Günde en az 8 bardak su veya diğer sıvılardan için.
- Daha fazla posalı gıda aldığınızda yeterince sıvı tükettiğinizden emin olun.
- Her gün hareketli olun (Yürüyüş, bisiklete binmek ya da yoga)
- Doktor, hemşire veya diyet uzmanınıza daha yüksek posa içeren gıdaları sorun
- kepekli ekmek ve tahıl gevreği, kurutulmuş tohumlar, çiğ sebzeler, taze ve kurutulmuş meyveler, çerezler, tohumlar ve patlamış mısır sayılabilir
- Eğer son 2 gün içinde tuvalete çıkmamışsanız doktor veya hemşirenize bildirin
* İSHAL
- Kemoterapi sizin ince ve kalın barsağınızın sağlıklı hücrelerine zarar vererek ishale yol açar ve barsak hareketlerinize arttırabilir. İshal ayrıca kabızlık için kullanılan ilaçlar ve infeksiyonlar nedeni ile oluşur.
* İSHAL DURUMUNDA
- Günde 3 öğün yerine 5-6 küçük öğünler alın ve atıştırmalar yapın.
- Yüksek sodyum ve potasyum tuzları içeren gıdaları tüketin
muz, portakal, şeftali, kayısı ve patates
- Günde 8-12 bardak temiz su için
- Aşırı şekerli gıdalarda sakının
- Düşük posalı yiyecekler tüketin
- Muz, beyaz pirinç, kızartılmış ekmek, sade ve vanilyalı yoğurt
-
lİshaliniz 24 saat içinde geçmedi ise ve ishalle beraber ağrı ve kramp varsa doktorunuz ve ya hemşireniz ile görüşün
-
lTuvalet kağıdı yerine bebek temizleme mendilleri veya sprey şişesini kullanarak püskürtme su ile tuvalet sonrası temizliğinizi yapınız
* İŞTAHSIZLIK
- Kemoterapi iştah değişikliklerine yol açabilir. İştahınızı bulantı, ağız veya boğaz problemleri veya ağız tadınızı kaybetmenize yol açacak ilaçlar azaltabilir.
- İştah değişiklikleri yorgun veya depresif hissetmenizden kaynaklanabilir
* ÖNERİLER
- Üç büyük öğün yerine 5-6 kez küçük öğünler yiyin ve atıştırın.
- Yüksek kalorili ve proteinli yiyecek ve içecekleri tercih edin.
- Acıktığınız zaman değil, yemeniz gerektiği zaman yiyin.
- Katı yiyecek yiyemiyorsanız süt, yumuşak yiyecekler, meyve suları veya çorba içebilirsiniz.
- Ağzınızda metalik tat olursa plastik çatal veya kaşık kullanın.
- Bazı aktiviteler yaparak iştahınızı artırın.
– Yemekten önce kısa bir yürüyüş
- Yemek öncesi ve sırasında çok fazla sıvı kullanarak iştahınızın azalmasına yol açmayın
- Ekstra vitamin veya beslenme desteği (yüksek proteinli içecekler gibi) için doktorunuzla konuşun. Eğer uzun zamandır yemek yiyemediyseniz ve kilo kaybediyorsanız, iştahınızı artıracak ilaç kullanmanız gerekebilir veya beslenme tüpü veya damar yolu ile beslenmeniz gerekebilir.
* CİNSEL DEĞİŞİKLİKLER
- Kısırlık riski
Doktorunuzla tedaviye başlamadan önce görüşün
- Hamile kalma riski
Mutlaka korunun
- Doktor veya hemşirenize kemoterapi sırasında cinsel ilişkinin sakıncasının olup olmadığını sorun.
4. BESLENME:
- Tedavi süresince beslenmenize dikkat edin
- Çünkü iyi bir beslenme ile ;
- Kendinizi daha iyi hissedersiniz
- Yorgunluğunuz azalır
- Gerekli kilonun idamesi sağlanır
- Enerji ve güç sağlar
- Enfeksiyon riskini azaltır
- Yan etkileri azaltır
- Yaşam kalitesini artırır
5. ENFEKSİYONDAN KORUNMA-1
- Ellerinizi yıkayın!
- Hastalarla temasta olacak kişiler ellerini 15 saniye süreyle anti-bakteriyel bir sabunla yıkaması ve sonrasında kağıt havlu ya da hastanınkinin dışında bir bez havluyla kurulaması gerekir.
- Bez havlular günlük olarak değiştirilmelidir.
- Günlük banyo
- Çok sert keselemeyin
* ENFEKSİYONDAN KORUNMA-2
- Bulaşıcı hastalık geçirmekte olan lkişilerden uzak durun
- Nezle, farenjit, ishal, grip gibi bulaşıcı hastalığı olan insanlara dikkat edilmelidir.
- Yakın zamanda oral polio, rubella, kızamık, kabakulak veya suçiçeği aşısı olan insanlara dikkat edilmelidir.
- Kalabalık ortamlar risklidir
- Kendinizi izole etmenize gerek yoktur
* ENFEKSİYONDAN KORUNMA-3
Uzak Durun!
- Sağlıklı olmayan kişiler.
- Evcil hayvanlar
- İnsan ve hayvan atıkları
- Tozdan ve kimyasal irritanlardan (temizlik maddeleri gibi) uzak durulmalıdır.
* ENFEKSİYONDAN KORUNMA-4
- Tıraş bıçağı yerine elektrikli tıraş bıçağı kullanılabilir.
- Kemoterapi alırken manikür pedikür yaptımayınız
- Aşı yaptırılmadan önce doktorun bilgilendirilmesi gerekmektedir
- Tükettiğiniz tüm gıda ürünlerinin temiz ve sağlıklı olduğundan emin olunuz
- Güvenilir olmayan yerlerden gıda ürünlerini alıp tüketmeyiniz
6. GENEL BİLGİLER
- Hastaların vücut ısılarını günde iki kez ölçmeleri tavsiye edilir.
- Hastaların bulundukları ortamın havasının nemlendirilmesi tavsiye edilir.
- Her konuda doktorunuza ve hemşirenize başvurmaktan ve danışmaktan çekinmeyiniz
7. HASTANEYE (ACİL) NE ZAMAN VAKİT KAYBETMEDEN BAŞVURMALIYIM?
- 38 dereceyi geçen ateş
- Kanama
Burun, dişeti, idrarda, ciltte, büyük abdestte
- Şiddetli ishal
- Bir şey yiyip içirmeyecek kadar şiddetli ağız yarası
- Büyük abdest ve gaz yapamama
- Durmayan kusma
- Ve kendinizi kötü hissettiğinizde