İmmünoloji Anabilim Dalı

Organizmanın kendisinden olmayan yapıları (virüs, bakteri, mantar, parazit gibi  mikroplar, nakledilen hücre doku ya da organlara ait yabancı antijenik yapılar, tümör dokusu, alerjenler vb.) yabancı olarak algılaması ve kendisini korumak için savunma mekanizmalarını harekete geçirerek yabancı olana karşı bir takım reaksiyonlar vermesi immünite (bağışıklık); organizmada bulunan doğal veya edinsel immüniteyi oluşturan hücrelerin yapısı ve işlevlerini inceleyen, hastalıkların patogenezinde yer alan immünolojik mekanizmaların rollerini araştıran ve bu mekanizmalarda oluşabilecek bozuklukları ortadan kaldırmaya yönelik çalışmaları sürdüren bilim dalı ise "İmmünoloji (bağışıklık bilimi)" olarak adlandırılmaktadır.

İmmün sistemin dengesi kötü beslenme, alkol, uykusuzluk, radyasyon, hava kirliliği gibi dış çevreden gelen etkenler ile stres ve genetik faktörler gibi organizmanın kendisinden oluşan etkenlerle bozulabilir. İmmün sistem yanıtlarının olması gerekenden fazla, eksik ya da hatalı oluşması sonucu hastalıklar ortaya çıkmakta, etkili bir immün sistemin birçok hastalığa karşı koruyucu olmasına karşılık, sistemin yetersiz veya aşırı cevap vermesi durumunda alerji, anafilaksi, otoimmünite, AIDS, kanser gibi farklı hastalık tabloları gelişebilmektedir. Dolayısıyla, immünoloji çok geniş kapsamlı bir bilim dalı olup enfeksiyon immünolojisi, kanser immünolojisi, transplantasyon immünolojisi, transfüzyon immünolojisi, otoimmünite, alerji, hematoimmünoloji, nöroimmünoloji ve immün yetmezlikler gibi çok farklı mekanizmaların ele alındığı temel alt dalları içermektedir.

İmmünoloji Anabilim Dalı, İmmünoloji konularını kapsayan bu geniş yelpazede lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimlerini vererek alanında deneyimli, bilgi birikimine sahip bilim insanlarını yetiştirmeyi, klinik çalışmaları ve bilimsel araştırmayı hedefleyen projelerle literatüre ve bilime katkı sağlamayı, çalışma sonuçlarını ulusal ve uluslararası düzeyde paylaşmayı amaçlamaktadır.

İmmünoloji Anabilim Dalı altında, Başkent Üniversitesi Adana Dr. Turgut Noyan Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde faaliyet gösteren iki laboratuvarımız bulunmaktadır.

* Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarı
* Moleküler İmmünoloji Araştırma Laboratuvarı

 

Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarı

Başkent Üniversitesi Adana Dr. Turgut Noyan Uygulama ve Araştırma Merkezi Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarı (DTTL) Sağlık Bakanlığının 18.03.2010 tarih ve 11292 sayılı Ruhsatı ile çalışmaya başlamıştır.

Üniversitemiz Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarı; Solid Organ (böbrek, kalp ve karaciğer) Nakli ve Hematopoetik Kök Hücre Nakline hazırlanan hastalar ve onların potansiyel vericileri arasındaki en iyi alıcı-verici uyumu, eşleşmesi ve hücre doku veya organ nakli başarısı için gerekli olan değerlendirmelerin yapılmasına olanak sağlayan transplantasyon immünolojisi kapsamındaki testleri çalışmaktadır. Bu testler aynı zamanda nakil sonrası hasta takiplerini de kapsamaktadır.

 

Transplantasyon İmmünolojisi 

Organ nakli, son dönem organ yetmezliğindeki hastalar için günümüzdeki en etkin tedavi yöntemidir. En sık yapılan nakillerden biri olan böbrek nakli, diğer tedavi yöntemlerine göre hasta sağ kalımını ve yaşam kalitesini arttırması nedeniyle son dönem böbrek yetmezliğindeki hastalarda en çok tercih edilen tedavi şeklidir. Hücre doku veya organ nakli işlem zinciri çeşitli birimlerin yer aldığı bir ekip çalışmasıdır. İmmünolojik çalışmalar bu zincirin önemli bir halkasıdır. Yapılan çalışmalarla alıcı adayı hasta ile verici (donör) adayı arasında doku uyumunun olup olmadığı, verici adayına karşı erken dönemde nakledilen organ/doku reddine neden olabilecek hücresel ve salgısal bileşenlerin varlığı ve niteliği araştırılmaktadır. Nakledilen organ ya da dokunun yaşamının ve işlevselliğinin devamı için nakil öncesi alıcı ve vericinin tüm immünolojik testlerinin güncel ve modern yöntemlerle belirlenmesi ve yorumlanması en uygun vericinin belirlenmesini sağlar. 

Hastanemiz Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarı’nda Solid Organ (Böbrek, Karaciğer ve Kalp) Nakli ve Hematopoetik Kök Hücre Nakline (HKHN) hazırlanan hastalar ile onların potansiyel vericileri için Doku Tipleme Testleri (HLA), Anti-HLA Antikoru Testleri (Panel Reaktif Antikor (PRA), Tek Antijen Tanımlama (Single Antigen:SA), C1Q ve Lenfosit Çapraz Karşılaştırma Testleri (Cross-Match) testleri yapılmaktadır.

* Doku Tipleme Testleri (HLA): PCR-SSP ve PCR-SSO yöntemleri ile düşük çözünürlükte, NGS ve SBT yöntemi ile de yüksek çözünürlükte HLA (İnsan Lökosit Antijenleri - Human Leukocyte Antigens) Tiplemesi yapılmaktadır.

* HLA, çekirdekli (nükleuslu) hücrelerin yüzeyinde bulunan proteinler grubudur. Bu proteinler vücudun bağışıklık sisteminin kendinden olan hücreleri tanımasına, “kendinden olan ve olmayan” hücreleri ayırt etmesine yardımcı olur. Her kişide HLA antijenlerinin kalıtsal bir bileşimi mevcuttur. Her birey HLA antijenlerini anne ve babasından eş ağırlıklı olarak yarı yarıya almıştır. Her bir antijenin varlığı veya yokluğu her kişi için ayırt edici bir HLA kombinasyonu oluşturur. Genel olarak HLA antijenleri Sınıf I (HLA -A,-B,-C) ve Sınıf II (HLA -DR,-DP,-DQ) olmak üzere sınıflandırılır.

 

* Organ nakillerinde, alıcı ile donör (verici) doku grupları arasındaki uyum, bağışıklık sistemimizin yabancı olarak tanıdığı nakledilen dokuya karşı çok güçlü bir şekilde yanıt verir.

 

Alıcı-verici arasındaki HLA uyumu nakil sonrası hasta ve greft sağ kalımını etkileyen önemli parametreler arasındadır. HLA Doku Tipleme testleri hem organ naklinde hem de HKHN’de, ilk basamakta nakil öncesi hasta ve verici adayı arasındaki doku uyumlarının belirlenmesi ve en uygun verici adayının seçilip organ/doku reddinin ve ileri aşamada yapılacak ağır immünsüpresif tedavilerin azaltılması amacıyla ikinci basmakta ise nakil sonrasında da gelişebilen (de-nova) anti-HLA antikorlarının donöre spesifik olup olmadığının belirlenmesi amacıyla değerlendirilmektedir.

 

* Anti-HLA Antikoru Testleri: Luminex yöntemleri PRA ve LSA testleri ile anti-HLA antikorları araştırılmaktadır.

 

HLA ya karşı oluşmuş olan antikorlara anti-HLA antikorları (Panel Reaktif Antikor - PRA) denir. Kan Transfüzyonu, Gebelik (Özellikle Multiparlarda), Hücre Doku veya organ nakilleri (2. veya 3. nakline hazırlanan hastalar) genel olarak HLA antijenlerine karşı antikor oluşumuna neden olmaktadır (PRA duyarlılığının nedeni bilinmeyen bir hasta grubu da mevcuttur).

Kan transfüzyonu yapılan hastalar farklı doku grubu özellikleri olan insanlardan kan aldıkları için bağışıklık sistemleri bu doku gruplarına karşı antikorlar oluşturabilir. HLA antijenlerine karşı oluşmuş Anti-HLA antikorları doku ve organ naklinin sonrasında hızlı ya da geç tipte bağışıklık sistemi reaksiyonlarına yol açıp nakledilen organ/doku ve hasta yaşamını tehdit edebilir.

Annenin bağışıklık sistemi, babadan fetüse geçen ve anne için yabancı olan HLA karşı antikorlar oluşturur. Annenin gebelik sayısı arttıkça HLA antikorlarının gelişme riski de artar.

HLA antikorlarının varlığını saptayabilmek için ilk basamakta PRA Sınıf I (HLA A,-B,-C) ve Sınıf II (HLA DR,-DQ) için tarama testi yapılır. PRA testleri hasta serumunda, Sınıf I ve Sınıf II HLA antijenlerine karşı oluşmuş IgG sınıfı antikorların saptanmasını sağlar.

PRA pozitifliği saptanan hastalar için PRA Tanımlama testi çalışılarak antikorlar belirlenir. Saptanan antikorların Donör Spesifik Antikor (DSA) olup olmadıklarının belirlenmesi hastaya yapılacak tedavinin ve takibinin planlanmasında önem taşımaktadır. Bu durumda Tek Antijen Tanımlama (Single Antigen:SA) çalışmasıyla DSA varlığı araştırılır. 

* Çapraz Karşılaştırma (Cross Match - XM) Testleri: Organ nakillerinde ve özellikle böbrek nakillerinde yapılan Cross-Match testleri Komplemana Bağlı Hücre Ölümü (Serolojik Cross Match- CDC-XM) Testi ve Akan Hücre Ölçerle Çapraz Karşılaştırma (Flow Cross Match- FC-XM) Testi yöntemleri ile 2 farklı şekilde çalışılmaktadır. CDC-XM ve FC-XM testlerinde canlı verici lenfositleri kullanıldığından “Lenfosit Cross Match (LXM)” olarak da ifade edilir.

Doku grubu uyumlu vericisi olan, Panel Reaktif Antikoru negatif olan hastalarda, tüm uyuma rağmen alıcı ve verici arasındaki minör uyumsuzluklardan kaynaklanabilecek bağışıklık cevaplarını test etmek amacıyla, verici seçiminden sonra alıcı ve vericinin serum ve hücreleri karşılıklı olarak bir araya getirilir. Bu test nakil sonrası kısa sürede gelişebilecek ve greft reddine neden olabilecek immünolojik reaksiyonları belirlemek amacıyla çalışılır.

Çapraz karşılaştırma (Cross-match; XM), alıcı (hasta) serumunda vericinin hücrelerindeki HLA ya karşı antikor oluşup oluşmadığını tespit edebilmek amacıyla yapılan testlerdir. CDC-XM testinin temeli, verici hücrelerinin (genellikle periferal kan, dalak ve lenf nodundan elde edilen lenfositler) elde edilmesi ve dışarıdan eklenen kompleman eşliğinde verici hücrelerinin alıcı serumuyla karşılaştırılması prensibine dayanır.

Akım sitometri yöntemi, hücre veya partiküllerin akmakta olan bir akışkanın içindeyken karakteristiklerinin ölçülmesidir. Akan Hücre Ölçer Cihazı ile hücrenin büyüklük, granülarite gibi fiziksel özellikleri olabildiği gibi, hücre ya da partikülün immunfenotipi, DNA iceriği, enzim aktiviteleri, hücre membran potansiyeli, canlılığı gibi çeşitli özellikleri hakkında bilgi toplanabilir.

 FC-XM ile anti-HLA antikorlarının lenfositlere bağlanması belirlenmekte olup, kompleman aracılı olmayan sitotoksik hücre ölümünün akan hücre ölçer ortamında tespit edilmesini aynı anda sağlayan bir tekniktir.

Organ ve doku nakli öncesi hasta ve vericiye ait sonuçların değerlendirilmesi, klinik olarak anlamlılığının sağlanması ve risklerin belirlenmesi, hasta ve organ sağ kalımı için kritik öneme sahiptir.

* Lenfosit Alt Grupları: Lenfositler, immün sistemin temel hücre gruplarından biridir. Lenfositler ve bunların ürünleri, bağışıklık sisteminin hücresel ve humoral bileşenlerinin en önemli kısmını oluşturur. Lenfositler başlıca T Hücreleri, B hücreleri ve NK (Naturel Killer) hücreleri olmak üzere üç ana gruba ayrılır. Laboratuvarımızda özellikle nakil sonrası hasta takiplerinin immünfenotiplendirme basamağı akım sitometri yöntemi ile yapılmaktadır.

 

Organ veya doku nakli yapılmış hastalarda özellikle nakil sonrası dönemde akım sitometri yöntemi ile immünmonitörizasyon testi çalışılarak, periferik kandaki hücreler ve lenfosit alt grubu hücreleri değerlendirilmektedir.

 

Kalite

DTTL yılda bir kez Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından Doku Tipleme Laboratuvarları Yönergesi kapsamında ruhsat denetimi, yılda bir kez Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı tarafından Sağlık Kalite Standartları kapsamında kalite denetimi, yılda en az bir kez ISO kurum iç tetkik denetimi, yılda bir kez ISO dış tetkik denetimi ile transplantasyon immünolojisi alanındaki test ölçümlerimiz için kalite denetim uygulamaları ile verdiğimiz hizmetlerin kalite güvenliğini sağlamaktayız.

 

Akreditasyon

 

Laboratuarımız 2014 yılında doku ve organ nakillerinin en önemli basamağı olan HLA doku tipleme alanında Avrupa İmmunogenetik Federasyonu (Europeran Federation for Immunogenetics (EFI) akreditasyon belgesini almaya hak kazanmıştır (EFI No:08-TR-014.986). 2017 yılında HLA Moleküler Yüksek Çözünürlüklü Doku Tipleme testlerini de dahil ederek EFI tarafından reakredite edilmiştir.

 

EFI akreditasyon belgesi alan ilk Vakıf Üniversitesi Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarı olarak Avrupa Standartlarına uygun çalışmalarla uluslararası geçerlilik kazanan laboratuarımız sadece hastane bünyesindeki birimlere değil aynı zamanda çevre merkezlerden ve yurt dışından gelen taleplere de 7 gün 24 saat cevap vermektedir.

 

 

                                                                                                       

 

Laboratuvar çalışanları kendi alanlarında eğitimli ve iş deneyimi olan kişilerden oluşmaktadır. Güncel teknolojik cihazlar ve araçlar kullanılmaktadır. Laboratuvarda güvenilir, en iyi ve en hızlı şekilde hastalara hizmet verilmektedir.

 

Laboratuvar sonuçları klinisyenlere hastalıkların tanı, takip ve tedavisinde son derece önemli bilgiler vermektedir. Günümüzde laboratuvar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmak ve en doğru sonucu vermektir.

Laboratuvarımızdan verilen test sonuçları hastanın doktoru tarafından kliniği ile birlikte değerlendirilmelidir. Laboratuvar sonuçları tek başına tanı ve tedavi için kullanılmamalıdır.

Birçok kurumdan bu alanda çalışan kişiler talepleri üzerine eğitim amaçlı olarak belirli sürelerle Başkent Üniversitesi Adana Dr. Turgut Noyan Uygulama ve Araştırma Merkezi Doku Tipleme ve Transplantasyon Laboratuvarına gelerek rutin çalışmalara (HLA Doku Tipleme, Komplemana Bağlı Hücre Ölümü (Serolojik Cross Match), Akan Hücre Ölçerle Çapraz Karşılaştırma, Panel Reaktif Antikor, Single Antijen) testlerine gözlemci olarak katılabilmektedirler.

Talep doğrultusunda gerekli prosedür/anlaşmalar yapıldıktan sonra yurt içi ve yut dışında bulunan dış merkezlere de hizmet vermekteyiz.

 

Bilimsel Çalışmalar 

 

Laboratuvar alt yapısı bilimsel çalışmalar için uygun olup, yapılan çalışmalar yurt dışında ve yurt içinde birçok kongre, konferans ve sempozyumda sunulmuştur. Bilgi paylaşımı ve ortak çalışmaların planlanabilmesi amacıyla, yurt içinden ve yurt dışından gelen birçok bilim insanı laboratuvarımızda ağırlanmıştır. Ayrıca Yüksek Lisans Tez/Projeleri, Doktora Tez/Projeleri ve diğer araştırma çalışmaları içinde laboratuvarımız hizmet vermektedir. 

 

Ödüller

“Olgu Sunumu; Anti-HLA Antikorlarının Greft Doku ve Hasta Serum Örneklerinde Karşılaştırılması”, Bilkay BAŞTÜRK, Atila SEZGİN, Elif SADE, Binnaz Handan ÖZDEMİR, Ayşen TERZİOĞLU, Bircan KANTAROĞLU, Mehmet HABERAL. 7. Ulusal Transplantasyon İmmünolojisi ve Genetiği Kongresi 4 -7 Nisan 2019, Bodrum (Poster Bildiri Dalında Birincilik Ödülü)

 

“Doğu Akdeniz Bölgesinde Solunum ve Gıda Alerji Prevelansının Belirlenmesi”, Bilkay Baştürk, Miray Kavuzlu, Bircan Kantaroğlu, Dilek Doğruel, Mete Baba, Çağla Sarıtürk. 23. Ulusal İmmünoloji Kongresi  26-30 Nisan 2015, Lara- Antalya  (Alerji Dalinda En İyi Poster Ödülü)

 

 

Dış Kalite Kontroller

HLA Doku Tipleme Testleri (Moleküler Düşük ve Yüksek Çözünürlüklü Tipleme) ve Cross Match Testleri (CDC ve Akım Sitometri Yöntemleri ile) Balkan EPT ve Panel Reaktif Antikor Tarama testleri NEQAS (İngiltere) dış kalite kontrol firmaları tarafından sağlanan örneklerin çalışılmasıyla denetlenmektedir. Dış kalite kontrol testleri için kullanılacak örnekler kalite kontrol merkezleri tarafından seçilerek belirlenen tarih aralıklarıyla yurt dışından yollanmaktadır. 

 

Ekibimiz

   

                                                    

 

 

Prof. Dr. Bilkay BAŞTÜRK (Laboratuvar Sorumlusu)
Uzm. Dr. Enes ALTUNAY (Laboratuvar Sorumlu Yardımcısı) 

Uzm. Dr. Tunzala ASGAROVA (Laboratuvar Sorumlu Yardımcısı)
Biyolog Bircan ZENGEL (Laboratuvar Sorumlu Biyoloğu, Solid Organ Nakli) 

Biyolog Miray KAVUZLU (Laboratuvar Sorumlu Biyoloğu, Hematopoetik Kök Hücre Nakli) 

Teknisyen Elif ÇOBAN

Teknisyen Tuğba BOZKURT

 

 ZİYARETÇİLERİMİZ

 

 

 

 

                                                                              

 

 

Moleküler İmmünoloji Araştırma Laboratuvarı

Mezuniyet öncesi eğitim alanında; Anabilim Dalı öğretim üyelerimiz katılımıyla Üniversitemizin Tıp Fakültesi Dönem II ve Dönem III öğrencilerine ve Diş Hekimliği Fakültesi Dönem II öğrencilerine, Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü öğrencilerine İmmünoloji dersleri verilmektedir. Başkent Üniversitesi Ankara, Adana ve İstanbul hastanelerine bağlı Organ ve Doku Nakli Merkezlerimizde hizmet veren Doku Tipleme Laboratuvarları çalışanlarına da özellikle organ ve doku nakilleri başta olmak üzere immünolojik laboratuvar çalışmalarında, düzenli güncel gelişmeleri takip etme imkanı sağlayan teorik ve pratik eğitimler vermektedir. Pratik eğitimler DNA temelli moleküler rutin çalışmaları, moleküler araştırma tekniklerini, tanıda ve tedavi takibinde kullanılabilecek güncel ve ileri teknolojik bilgi ve deneyimleri içermektedir.

Mezuniyet sonrası eğitim alanında; Anabilim Dalımızda 2021 yılında faaliyete geçen ve Tıp Fakültesi mezuniyeti ön koşuluyla öğrenci kabul edilen Transplantasyon İmmünolojisi Tezli Yüksek Lisans Programı bulunmaktadır. Programın şimdiye kadar iki mezunu, devam eden ikisi tez döneminde ikisi ders döneminde olmak üzere dört öğrencisi bulunmaktadır.

Moleküler İmmünoloji Araştırma Laboratuvarı bu kapsamda; üniversitemiz tüm merkezleri ile diğer sağlık merkezlerine araştırma çalışmalarıyla hizmet vermektedir. Araştırma amaçlı çalışmalar ve öğrencilerin tez çalışmalarının yapılmasına imkan sağlayan bu laboratuvarda, dış merkezlerden gelen talepler doğrultusunda da hizmet verilebilecek kapasiteye sahiptir.

Yapılan çalışmaların ürünleri kongre, sempozyum ve çeşitli bilimsel etkinliklerde paylaşılmakta ve ulusal ve uluslararası yayınlarda yer almaktadır.