Dişeti Hastalıkları
Dişeti hastalıkları (periodontal hastalık), dişi değil dişi çevreleyen ve destekleyen dokuları etkileyen bir enfeksiyon hastalığıdır. Hiç çürüğü olmayan dişler bile bu hastalık nedeniyle kaybedilebilir. Periodontal hastalıklar bir veya birçok dişi etkileyebilen; çocuklarda, büyüme çağındaki bireylerde, erişkinlerde ve yaşlılarda görülebilen toplumdaki en yaygın kronik hastalıklardır. Genellikle ağrısız seyrettiği için belirtileri hasta tarafından zor fark edilir ve çoğu vakada hekime geç müracaat edilir.
Diş çevresi destek dokular; dişeti, diş kökü, çene kemiği ve dişin kökünü çene kemiğine bağlayan liflerdir ve bu yapı “periodonsiyum” adını alır. Enfeksiyonun sadece dişetini etkilediği durumlar “gingivitis” olarak isimlendirilir. Gingivitisin belirtileri; kırmızı, şiş, parlak, yumuşak kıvamlı ve kolay kanayan dişetidir. Kanama en önemli belirtidir.
Gingivitis: Dişetleri kalınlaşma, kanama ve parlak kırmızı renk görülür.
Daha ileri olgularda dişeti ile birlikte yukarıda belirtilen diğer dokuların da etkilendiği durumlar “periodontitis” olarak tanımlanır. Periodontitisin belirtileri; dişetinde kanama, kırmızı/mavimsi-morumsu renk değişikliği, dişeti çekilmesi, dişeti büyümesi, dişlerde yer değiştirme, aralanma, uzama, sallanma, apse oluşumu, hassasiyet ve kötü ağız kokusudur. Ağrı genellikle apse oluşumu ile birlikte görülür. Sonuçta periodonsiyumda enfeksiyon, estetik bozukluk, çiğneme kaybı ve yapılacak protezleri taşıyamayacak hastalıklı ve desteği azalmış bir altyapı meydana gelir.
Periodontitis: Gingivitis belirtilerinin yanı sıra apseler, dişlerde aralanmalar, dişetlerinden iltihap akışı ve belirgin şekil bozuklukları görülür.
Periodontal hastalık tipleri nelerdir?
Periodontal hastalığın tipi periodontal tedavinin başarısını etkileyen önemli bir faktördür. Pek çok periodontal hastalık tipi vardır.
En sık görülenler:
• Gingivitis
• Kronik periodontitis
• Agresif periodontitis
Periodontal hastalıkların en hafif seyreden şeklidir. En önemli nedeni mikrobiyal dental plaktır. Dişetinde ödem, kırmızı renk, parlaklık, fırçalama sırasında veya kendiliğinden kanama ve ağız kokusu ile fark edilir. Bu dönemde ağrı ya hiç yoktur ya da çok azdır. Gingivitis tedavi ve doğru ağız bakımı ile tam olarak tedavi edilebilir. Ayrıca, dişetine batan cisimler de dişetinde apse ve akut ağrı meydana getirir.
En sık görülen periodontitis tipidir. Erişkin yaştaki bireylerin çoğunda mevcuttur. Çok yavaş ilerler, belirtileri geç ve zor fark edilir veya normal zannedilerek önemsenmez. Bu nedenle bazen tedavide geç kalınmış olunabilir. Dişi çevreleyen destek dokuların enfeksiyonu ve yıkımıdır. Sırasıyla dişeti, dişetini dişe bağlayan ve diş kökünü diş kemiğine bağlayan lifler ve diş kemiği eriyerek cep meydana gelir. Dişeti altındaki kök yüzeyi üzerinde mikrobiyal dental plak ve diş taşları, aynı zamanda cep boşluğu içinde bakteriler ve yiyecek artıkları birikerek ve çoğalarak bu enfeksiyonun daha derin dokulara ilerlemesine ve dişin kemik desteğinin azalmasına neden olur.
Belirtileri; koyu kırmızı, morumsu dişeti rengi, dişeti çekilmesi/büyümesi, dişlerde aralanma, uzama, dönme, sallanma, fonksiyon bozukluğu, dişler arasına ve cepler içine yiyecek artıklarının dolması, apse oluşumu, ağız kokusu, estetik bozukluk olarak sıralanabilir. Başlangıç ve orta düzeydeki kronik periodontitis cerrahi olmayan yöntemlerle tedavi edilirken, ileri düzeydeki kronik periodontitis ilave cerrahi yöntemlerle tedavi edilir. Diyabet gibi bazı sistemik hastalıklar ve bağışıklık sistemini etkileyen hastalıklar, stres ve sigara gibi faktörler kronik periodontitisin şiddetini ve tedaviye verdiği yanıtı etkiler.
Daha az sıklıkla ama daha şiddetli şekilde, genç bireyleri etkileyen periodontitis tipidir. Bu durum kalıtsal da olabilir. Bireyler sistemik olarak sağlıklıdır. Yerel ve yaygın olmak üzere 2 tipi vardır. Yerel tipinde dişeti ile ilişkili klinik belirtiler az, ama cep derinliği ve kemik yıkımı ileri boyuttadır. Yaygın tipinde ise, hem klinik belirtiler de fark edilebilir düzeydedir hem de kemik kaybı daha çok sayıda dişi etkilemiştir. Tedavisi kronik periodontitise göre daha zor ve karmaşıktır.
Sistemik hastalıklarla birlikte görülen periodontal hastalıklar
Bazı kan hastalıkları, metabolik hastalıklar, genetik hastalıklar ve bağışıklık sistemini etkileyen hastalıkların ağız içi belirtisi olarak da periodontal hastalıklar gelişebilir. Tedavisi tıp doktoruyla beraber yürütülür.
Nekroz oluşturan periodontal hastalıklar
Dişler arasını dolduran üçgen şeklindeki dişetinin tepesinden başlayarak dişetinin yok olmasına (nekroz) ve tedavi edilmediğinde ilerleyerek kemik erimesine yol açan periodontal hastalıklardır. Sigara içenlerde, psikolojik stres altında olanlarda, ağız hijyeni çok kötü olanlarda, AIDS hastalarında daha sıklıkla görülür. Hastalar şiddetli ağrıdan şikayet ederler.
Dişeti apsesi ve periodontal apseler
Dişetine batan yabancı maddeler dişetinde apse meydana getirir. İlgili bölgede kırmızı renk, şişlik ve hassasiyet vardır. İleri kemik erimesi olan ve tedavi edilmemiş vakalarda ise periodontal cep içindeki bakteri sayısının artması ile derin dokuları etkileyen periodontal apseler meydana gelir. Ağrı, şişlik, kırmızı - morumsu renk, kanama, cerahat akışı gibi belirtiler gösterir.
A) Diş Fırçası Seçimi ve Kullanımı
Diş fırçaları; boyut, şekil ve fırça kıllarının dizilişi, sertliği ve uzunluğuna göre farklılıklar gösterirler. Küçük başlı, sık kıllı, kıl uçları yuvarlatılmış, düz kesimli kıl demetleri olan, yumuşak veya orta sert fırçalar seçilmelidir. Böylece dişler arasına ve ağzın bütün bölgelerine erişip temizleyebilmek kolay olur. Ortalama 3-4 ayda bir fırçanın değiştirilmesi tavsiye edilir. Sert ve yanlış fırçalama tekniği ile dişeti çekilmesi, diş yüzeyinde madde kayıpları ve hassasiyet oluşmakta, ayrıca tam temizlik etkisi sağlanamadığından çürük ve dişeti hastalıkları önlenememektedir. Diş fırçası ile hem dişler hem de dişetleri temizlenmelidir. Bu amaçla fırçalama sırasında fırça kıllarının yarısının diş yüzeyinde, diğer yarısının da dişeti yüzeyinde konumlandırılması gerekir. Genellikle bu pozisyonda aşırı kuvvet uygulamadan, fırça başını yerinden kaldırmadan ve belli bir sıra takip edilerek yapılmalıdır. Sadece kılları hareket ettirerek minik yuvarlak dairesel hareketlerle bakterilerin biriktiği bu bölgeleri etkili olarak temizlemek mümkündür. Dişler ve dişetleri günde 2 kez (sabah kahvaltıdan ve akşam yemekten sonra) fırçalanarak temizlenmelidir. Peridontist dişeti çekilmesi, ameliyat sonrası gibi farklı durumlarda farklı fırçalama metodları da önerebilir. Pilli / güç kaynağıyla çalışan fırçalar, eğer normal diş fırçası ile etkili fırçalama yapılamıyorsa doğal diş fırçasına ilave olarak önerilebilir.
B) Diş Macunları
Diş fırçasının mekanik temizleme etkisini destekleyen ve parlatan macun kıvamında maddelerdir. Diş macunu leblebi tanesi kadar kullanılmalıdır. Çeşitli amaçlar için, çeşitli içerik ve özellikte diş macunları vardır. Son yıllarda macunların içine çeşitli maddelerin ilavesi ile plak, çürük, diştaşı ve hassasiyet önleyici etkiler geliştirilmeye çalışılmaktadır. Dişeti hastalıkları uzmanı vakaya göre uygun olanını tavsiye edecektir.
C) Dişler Arası Bölgenin Temizliği
Sadece diş fırçası ile dişlerin birbirine bakan ara yüzeylerin temizliği yeterli düzeyde yapılamaz. Dişeti hastalıkları esas olarak dişlerin ara yüzeylerindeki dişetinden başladığı için bu bölgelerin temizliği çok önemlidir. Bu amaçla dişler arasına yerleştirilebilen çeşitli araçlar kullanılır.
D) Diş İpi
Dişler arasındaki ve dişetinin altında mikrobiyal dental plak ve gıda birikintilerini temizler. Mumlu, mumsuz, mentollü, florürlü, klorheksidinli dişipi çeşitleri vardır. Diş ipi kullanımı fırçalamadan sonra yapılmalıdır. Diş ipi iki elin orta parmaklarına sarılıp sabitlenerek ve iki işaret parmağı ile yönlendirilerek uygulanır. Bu şekilde kullanamayan hastalarda sapan şeklinde alt ve üst çeneye uygun olarak açılandırılmış bir taşıyıcı üzerine sabitlenmiş diş ipi ihtiva eden hazır araçlar kullanılabilir. Kullanırken ilgili diş yüzeyinin dişeti altı seviyesine kadar inilmeli ve tüm diş yüzeyleri aşağı-yukarı hareketlerle temizlenmeli ve dişetini kesmemeye özen gösterilmelidir. Günde 1 kez mutlaka uygulanmalıdır.
Köprü protezleri varlığında diş ipi diş aralarından geçemediği için proteze dahil olan dişlerin ara yüzeylerinin ve köprü gövdesinin altının temizlenmesinde kullanılır. Bu amaçla bu ipler; köprü elemanları arasından geçmeye yarayan iğne gibi olan sertleştirilmiş uç kısım, temizleyici süngerimsi kısım ve normal diş ipi kısımlarından oluşur. Yine günde 1 kez mutlaka uygulanmalıdır.
Geniş, düzensiz ve içbükey diş ve kök yüzeylerinin varlığında dişler arası bölgenin temizliğinde kullanılır. Özellikle cerrahi operasyon sonrası kök yüzeylerinin tam temizliği için idealdir. Bir sap kısmı ile, bir taşıyıcı ucuna yerleştirilen silindirik veya konik değişebilen küçük fırçalardır. Diş ipinin yerini tutmaz, birlikte her gün kullanılmalıdır.
Dil sırtı, yapısı itibarı ile mikrobiyal dental plak ve yiyecek artıklarının yerleşip birikmesi için bir rezervuar görevi görür. Hem mikroorganizmaları hem de ağız kokusunu azaltmak için temizlenmelidir. Bu nedenle “dil fırçası” veya “dil kazıyıcısı” ile dil sırtı arkadan öne doğru çekme hareketi uygulanarak her gün temizlenmelidir.
H) Yıkama Araçları
1) Dişeti Üstündeki Bölgede Kullanılan Yıkama Araçları (Waterpick)
Yüksek basınçlı su püskürten aletlerdir. Hastanın ev kullanımı içindir. Diş arası bölgelerin, protezlerin ve ortodontik apareylerin temizlenmesinde yardımcı olarak kullanılabilir. Yumuşak bakteri plağını ve kaba gıda artıklarını temizler. Dişe yapışmış mikrobiyal dental plağı temizleyemez, bu nedenle diş fırçası ve diş ipinin yerini tutamazlar. Ayrıca tedavi edilmemiş ağızlarda derin periodontal ceplerin varlığında gıda artıklarını basınçla cep içine iterek periodontal apselere neden olabilirler.
2) Dişeti Altındaki Bölgede (Periodontal Ceplerde) Kullanılan Yıkama Araçları
Normal basınçla çalışan aletlerdir. Antimikrobiyal solüsyonlarla derin periodontal ceplerin yıkanması amacıyla kullanılır. Cep içine girebilecek şekilde ve inceliktedir. Gerekli durumlarda diğer ağız hijyeni araçları ile birlikte hastanın günlük ev bakımında kullanılabilir.
3) Ağız Gargaraları
Mikrobiyal dental plağın oluşumunu ve gingivitisi önlemek, bireyin ağız bakımını kolaylaştırmak amacıyla hastalara gerekli durumlarda önerilebilir. Ağız gargaraları hiçbir zaman tek başına yeterli değildir, diş fırçası ve diş ipinin yaptığı mekanik temizlik işlemlerine kimyasal olarak destek olur. İçerdikleri maddelere ve amaçlarına göre dişeti hastalıkları uzmanı tarafından seçilerek önerilir.
