Kemoterapi Nedir?
İlaçlar ile tümör hücrelerini öldürmek için yapılan tedavi şeklidir.
Kemoterapi Nasıl Etki Eder?
Kemoterapi, hızlı büyüyen ve çoğalan tümör hücrelerinin büyümesini durdurarak veya yavaşlatarak etkisini gösterir.
Kemoterapi Ne Yapabilir?
• Tümörü tamamen tedavi edebilir.
• Tümörü kontrol edebilir.
• Tümör belirtilerini azaltır.
• Hayat kalitesini arttırır.
Ne Sıklıkla Kemoterapi Alacağım?
Kemoterapi tedavi protokolleri çok farklıdır
Bu durum:
• Tümörün tipine
• Hastalığın evresine
• Tedavi hedeflerine
• Kemoterapi çeşidine
• Vücudun kemoterapiye vereceği tepkiye bağlıdır.
Kemoterapi Sıklığı
• Haftada bir
• 2 haftada bir
• 3 haftada bir
• 4 haftada bir
• Ağızdan 14 gün
• Ağızdan haftanın 5 günü
• Ağızdan sürekli
Kemoterapi Nasıl Verilir?
• Damar yolu ile
• Ağız yolu ile
• Karın boşluğuna
• Cilt üzerine
• Kateter ve port yolu ile
Damardan Verilme Şekilleri
• Kolunuzdaki bir toplardamardan
• Venöz port
• Kateter
Kateter-Port Nedir?
• Kateter: Bir ucu damar içinde bulunan bir ucu dışarıda olacak şekilde cilt altına yerleştirilen yumuşak bir tüptür.
• Venöz Port: Plastik veya metalden yapılan cilt altına yerleştirilen küçük ve yuvarlak bir disktir. Kateter diski genellikle göğüs bölgesinde bulunan büyük bir damara bağlar. Kateter ve port tedavinizi daha kolay almanızı sağlar
Kemoterapi Uygulama Aletleri
Kemoterapi Uygulama Sırasında Yaşanabilecek Durumlar
• Nadirdir
• Allerji
• Ateş
• Bulantı-Kusma
• Hafif ritim problemleri
• Tansiyon değişikliği
• Kemoterapinin damar dışına kaçması
İlacın Cilt Altına Kaçması İle İlgili Sorunlar
• Bazı kemoterapi ilaçları cilt altına kaçtığında cilt ve cilt altında yara yapabilir.
• En iyi tedavi önlemektir!
• Tedaviniz süresince ilaç uygulamalarını sıkı takip ediniz.
• Damar giriş yerinde şiddetli ağrı-sızı, kızarıklık, renk değişikliği fark ettiğinizde hemen hemşirenize haber veriniz.
Damar dışına kaçma işaretleri
• Yanma
• Ağrı
• Kızarıklık
• Şişlik
Kemoterapi Süresince Çalışabilir miyim?
• Eğer işiniz ağır değilse, iş ortamınız uygunsa çalışmaya devam edebilirsiniz.
• Tedavi süresince kendinizi yorgun - halsiz hissederseniz doktorunuzdan tedavi süreciniz bitinceye kadar rapor talep edebilirsiniz.
Kemoterapi Süresince Reçeteli ve Reçetesiz Başka İlaçları Kullanabilir miyim?
• Sadece doktorunuzun onay verdiği ilaçları kullanın.
• Dışarıdan alıp kullandığınız bütün ilaçları, müshilleri, alerji ilaçları, soğuk algınlığı ilaçları, ağrı kesicileri ve aspirini içerecek şekilde doktorunuza bilgi veriniz.
• Diyet desteği ürünlerini veya bitkisel ilaçları kullanmadan önce doktorunuza sorunuz.
Yan Etkiler
Yan Etki Nedir?
Tümör tedavisi sırasında ve sonrasında ortaya çıkan istenmeyen etkilerdir.
Yan Etkiler Neden Olur?
• İlaçlar tümör hücreleri dışında normal hücreleri de etkiliyor.
• Her kemoterapi ilacının yan etkileri farklı olabilir.
Yan Etkiler Konusunda Ne Yapabilirim?
• Doktorunuzu bilgilendirin.
• Yan etkiler için verilen ilaçları iyi öğrenip eksiksiz kullanın.
• İlaç dışı tedaviler için hemşire ve doktorunuza sorun.
Bulantı-Kusma
• Kemoterapiler az ya da çok bulantı-kusmaya neden olabilirler.
• Uygulamadan saatler ya da günler sonra ortaya çıkar.
• Tedavisi %70-80 mümkündür.
• Kemoterapiden önce önleyici ilaç yapılır.
• 3-4 gün daha önleyici ilaç almaya devam edilir.
• Size verilen ilaçları şikayetiniz olsa da olmasa da belirtilen sürede mutlaka kullanınız.
Mutlaka Doktorunuza ve Hemşirenize Sorun
• İlaçların tedaviden önce mi sonrasında mı alınacağını
• Aç mı, tok mu alınacağını
• Günde kaç defa alınacağını
• Kaç gün alınacağını
Bulantı ve Kusma Etkilerini Azaltmak İçin
• Tedavi öncesi hafif bir öğün alın.
• Yiyecek ve içecekleriniz ılık ve serin olsun (çok sıcak ve soğuk değil).
• Hoş kokulu yiyecekler yiyin.
• Küçük öğünler ya da atıştırmalar yapın.
• Yağlı, baharatlı, gazlı (brokoli, fasulye vb.) ve keskin kokulu yiyecek ve içeceklerden uzak durun.
• Naneli sakız çiğneyebilirsiniz.
• Bulantı hissettiğinizde derin ve yavaş nefes alın, taze hava alın.
Saç Dökülmesi
• Bazı kemoterapiler saç dibi hücrelerine zarar verirler.
• Kemoterapiden 2-3 hafta sonra başlar.
• Kemoterapi bitiminden birkaç ay sonra tamamen çıkacaktır.
• Saçlarınız daha koyu, sıklıkla daha canlı çıkabilir.
Kan Hücrelerinin Düşmesi
Vücudumuzda 3 tip kan hücresi bulunur. Bunlar; Akyuvarlar (Mikroplarla savaşır), Alyuvarlar (Dokulara oksijen taşır), Trombosit (Pıhtılaşmayı sağlayan hücre)’dır. Bazı kemoterapiler kemik iliğini etkileyerek bu hücrelerin birisinde veya tümünde azalmaya yol açabilir.
Kan Hücrelerinin Düşmesi Sonucu Ortaya Çıkabilecek Belirtiler
• Halsizlik
• Çarpıntı
• Kanama
• Vücutta döküntü-kızarıklık
• Ateş (38 dereceyi aşan)
• Öksürük-boğaz ağrısı
• Üşüme-titreme
• Baş ağrısı
DİKKAT!
Ağız Yaraları
• Bazı kemoterapi tipleri ağız, boğaz ve dudak hattı gibi hızlı gelişen hücrelere zarar verir
Öneriler
• Ağız ve dilinizi her gün kontrol edin.
• Ağız içi ıslaklığını koruyun (sürekli su yudumlayarak, şekersiz sakız çiğneme).
• Ağız, diş, diş eti ve dilinizi temizleyin (Çok yumuşak diş fırçası ve çocuk diş macunları kullanın.
• Alkol içeren ağız gargaraları kullanmayın (günde 3-4 defa 1 bardak sıcak su içine 1/4 çay kaşığı soda, 1/8 çay kaşığı tuz ile hazırlanmış solüsyonu kullanabilirsiniz.
• Yumuşak diş ipi ile diş aralarını her gün temizleyin.
• Takma diş kullanıyorsanız uygunluğundan emin olun.
• Sigara ve alkol almayın.
Yorgunluk – Halsizlik
Kemoterapiye bağlı halsizlik hafiften aşırı dereceye kadar değişen derecede olabilir.
Öneriler:
• Gevşeme-dinlenme (Meditasyon, ibadet, yoga, rehberlik danışmanlık, görsel sanatlar)
• İyi yiyip için (günde 3 büyük öğün yerine 5-6 küçük öğün ve atıştırma)
• Günde en az 8 bardak su veya meyve suyu tüketin.
• Dinlenme zamanı planlayın.
• Hareketli olun (15 dakika yürüyüş, yoga yapmak ve egzersiz bisikleti sürmek).
• Daha çok şeyi yapmayı deneyin (okuma, örgü, kaset yeni bir öğrenme gibi).
• Her gece en az 8 saat uyuyun.
• İşleriniz için iş listesi yapın.
• Başkalarından yardım isteyin (aile üyeleri ve arkadaşlarınız).
Ağrı
Ağrı tümörün kendisine bağlı olabileceği gibi kemoterapi nedeni ile de olabilir.
Öneriler:
• Ağrı ile mücadelede çok çeşitli ve güçlü seçenekler vardır. Size en uygun tedaviyi doktorunuzdan öğrenebilirsiniz.
• Ağrı kesici ilaçlarınızı saatlerine uyarak düzenli kullanınız (hatta ağrınız olmasa bile).
• İlaç dozlarını atlamayınız.
• Derin derin nefes almaya çalışınız, yoga veya diğer rahatlama yolları faydalı olabilir.
• Size reçete edilen ilaçların bağımlılık ve/veya alışkanlık yapma özellikleri yoktur.
• Ağrı uzmanı veya destek tedavisi ile ilgilenen bir uzmandan ağrılarınız olduğu zaman randevu alınız.
Kabızlık
Bazı kemoterapi ilaçları, ağrı kesiciler ve bulantı ilaçları ve hareketsizlik kabızlık yapabilir.
Öneriler
• Günde en az 8 bardak su veya diğer sıvılardan için.
• Daha fazla posalı gıda aldığınızda yeterince sıvı tükettiğinizden emin olun.
• Her gün hareketli olun (Yürüyüş, bisiklete binmek ya da yoga)
• Doktor, hemşire veya diyet uzmanınıza daha yüksek posa içeren gıdaları sorun.
• Eğer son 2 gün içinde tuvalete çıkmamışsanız doktor veya hemşirenize bildirin.
İshal
Kemoterapi sizin ince ve kalın bağırsağınızın sağlıklı hücrelerine zarar vererek ishale yol açar ve bağırsak hareketlerinizi arttırabilir. İshal ayrıca kabızlık için kullanılan ilaçlar ve infeksiyonlar nedeni ile oluşur.
İshal Durumunda
• Günde 3 öğün yerine 5-6 küçük öğünler alın ve atıştırmalar yapın.
• Yüksek sodyum ve potasyum tuzları içeren gıdaları tüketin (muz, portakal, şeftali, kayısı ve patates).
• Günde 8-12 bardak temiz su için.
• Aşırı şekerli gıdalardan sakının.
• Düşük posalı yiyecekler tüketin (Muz, beyaz pirinç, kızartılmış ekmek, sade ve vanilyalı yoğurt)
• İshaliniz 24 saat içinde geçmedi ise ve ishalle beraber ağrı ve kramp varsa doktorunuz veya hemşireniz ile görüşün.
• Tuvalet kağıdı yerine bebek temizleme mendilleri veya sprey şişesini kullanarak püskürtme su ile tuvalet sonrası temizliğinizi yapınız.
İştahsızlık
• Kemoterapi iştah değişikliklerine yol açabilir. İştahınızı bulantı, ağız veya boğaz problemleri veya ağız tadınızı kaybetmenize yol açacak ilaçlar azaltabilir.
• İştah değişiklikleri yorgun veya depresif hissetmenizden kaynaklanabilir.
Öneriler
• Üç büyük öğün yerine 5-6 kez küçük öğünler yiyin ve atıştırın.
• Yüksek kalorili ve proteinli yiyecek ve içecekleri tercih edin.
• Acıktığınız zaman değil, yemeniz gerektiği zaman yiyin.
• Katı yiyecek yiyemiyorsanız süt, yumuşak yiyecekler, meyve suları veya çorba içebilirsiniz.
• Ağzınızda metalik tat olursa plastik çatal veya kaşık kullanın.
• Bazı aktiviteler yaparak iştahınızı artırın.
• Yemekten önce kısa bir yürüyüş yapın
• Yemek öncesi ve sırasında çok fazla sıvı kullanarak iştahınızın azalmasına yol açmayın
• Ekstra vitamin veya beslenme desteği (yüksek proteinli içecekler gibi) için doktorunuzla konuşun. Eğer uzun zamandır yemek yiyemediyseniz ve kilo kaybediyorsanız, iştahınızı artıracak ilaç kullanmanız gerekebilir veya beslenme tüpü veya damar yolu ile beslenmeniz gerekebilir.
Cinsel Değişiklikler
• Kısırlık riski: Doktorunuzla tedaviye başlamadan önce görüşün.
• Hamile kalma riski: Mutlaka korunun.
• Doktor veya hemşirenize kemoterapi sırasında cinsel ilişkinin sakıncasının olup olmadığını sorun.
Beslenme
Tedavi süresince beslenmenize dikkat edin. Çünkü iyi bir beslenme ile;
- Kendinizi daha iyi hissedersiniz.
- Yorgunluğunuz azalır.
- Gerekli kilonun idamesi sağlanır.
- Enerji ve güç sağlar.
- Enfeksiyon riskini azaltır.
- Yan etkileri azaltır.
- Yaşam kalitesini artırır.
Enfeksiyondan Korunma - 1
• Ellerinizi yıkayın!
Hastalarla temasta olacak kişiler ellerini 15 saniye süreyle anti-bakteriyel bir sabunla yıkaması ve sonrasında kağıt havlu ya da hastanınkinin dışında bir bez havluyla kurulaması gerekir.
• Bez havlular günlük olarak değiştirilmelidir.
• Günlük banyo
• Çok sert keselemeyin
Enfeksiyondan Korunma – 2
• Bulaşıcı hastalık geçirme riski olan kişilerden uzak durun.
- Nezle, farenjit, ishal, grip gibi bulaşıcı hastalığı olan insanlara dikkat edilmelidir.
• Yakın zamanda oral polio, rubella, kızamık, kabakulak veya suçiçeği aşısı olan insanlara dikkat edilmelidir.
• Kalabalık ortamlar risklidir.
• Kendinizi izole etmenize gerek yoktur.
Enfeksiyondan Korunma - 3
Uzak Durun!
• Sağlıklı olmayan kişiler.
• Evcil hayvanlar
• İnsan ve hayvan atıkları
• Tozdan ve kimyasal irritanlardan (temizlik maddeleri gibi) uzak durulmalıdır.
Enfeksiyondan Korunma - 4
• Tıraş bıçağı yerine elektrikli tıraş bıçağı kullanılabilir.
• Kemoterapi alırken manikür pedikür yaptırmayınız.
• Aşı yaptırılmadan önce doktorun bilgilendirilmesi gerekmektedir.
• Tükettiğiniz tüm gıda ürünlerinin temiz ve sağlıklı olduğundan emin olunuz.
• Güvenilir olmayan yerlerden gıda ürünlerini alıp tüketmeyiniz.
Genel Bilgiler
• Hastaların vücut ısılarını günde iki kez ölçmeleri tavsiye edilir.
• Hastaların bulundukları ortamın havasının nemlendirilmesi tavsiye edilir.
• Her konuda doktorunuza ve hemşirenize başvurmaktan ve danışmaktan çekinmeyiniz.
Acil Durumlarda Hastaneye Ne Zaman Başvurmalıyım?
• 38 dereceyi geçen ateş
• Kanama (Burun, dişeti, idrarda, ciltte, büyük abdestte)
• Şiddetli ishal
• Bir şey yiyip içirmeyecek kadar şiddetli ağız yarası
• Büyük abdest ve gaz yapamama
• Durmayan kusma
• Kendinizi kötü hissettiğinizde