Yaklaşık 1-2 kilogram ağırlığında olan, sağ ve sol loblar olmak üzere iki ana lobdan oluşan bu organın bir çok hayati fonksiyonu vardır. Yağ sindirimi için safranın atılması, kandan ilaç, kimyasal maddeler ve alkolün temizlenmesi, fazla glikozun nişasta olarak depolanması, safra ile atıkların atılması, protein ve kolesterol sentezi, kan pıhtılaşması, enfeksiyona karşı bağışıklık bunlardan birkaçıdır.
Karaciğer bu hayati fonksiyonlarının yanında kendisini yenileyebilen vücuttaki tek organdır. Karaciğerin kısa sürede büyüyerek normal boyutuna ulaşması nedeniyle karaciğer nakli için vericilerden ve karaciğer tümörlü kişilerden büyük karaciğer parçaları (tüm karaciğerin %60-70’i) güvenle çıkarılabilir.
Hangi Durumlarda Karaciğerde Hasara Yol Açar?
Hepatit, alkol, karaciğer kanseri, safra yolu hastalıkları, metabolik hastalıklar ve ani gelişen karaciğer yetmezliği karaciğerde hasara neden olan en sık hastalıklardan bazılarıdır.
Hepatit; karaciğer hücresinin hasarına yol açan karaciğerin enflamasyonudur. Virüs enfeksiyonu (viral hepatit A, B, C), ilaç doz aşımı (asetaminofen, parasetamol gibi), kimyasal maddelere maruz kalmak (kuru temizlik kimyasalları ve bazı yabani mantarlar) en sık hepatit nedenleri arasında yer alır.
Karaciğer Hastalıklarından Kendimizi Nasıl Koruyabiliriz?
Alkolden uzak durmak ve Hepatit B-C oluşumunu önlemek bize yardımcı olacaktır. Hepatit B veya C; uyuşturucu bağımlıları arasında enfekte iğnelerin paylaşılmasıyla, kan transfüzyonu, nadiren diğer salgılarla ya da cinsel yolla virüslü kişilerden bulaşır. Tüm bunlara dikkat etmemizin yanında Hepatit B için tüm yeni doğan bebeklerin ve Hepatit B olmayan kişilerin aşılanması bize bu konuda yardımcı olacaktır.
Karaciğer Sirozu
Siroz, yaşamı tehdit eder nitelikte karaciğerin geri dönüşümsüz hasarlanmasıdır. Yukarıda bahsettiğimiz nedenler zamanında giderilmez veya tedavi edilmezse, siroz ortaya çıkar ve hastalığın seyrini değiştirmek için genellikle çok geç kalınmış olunur.
Yorgunluk, uykuya eğilim, gözlerde sararma, idrar renginde koyulaşma, ayaklarda şişkinlik, kaşınma genellikle başlangıç belirtileridir. Hastalığın daha ileri dönemlerinde, kan kusma, karında su toplanması nedeniyle (asit), bilinç durumunda bozulma ve koma, yoğun sarılık ve böbrek fonksiyonlarında bozulma, kanamaya eğilim gibi yaşamı tehdit eden birçok komplikasyon ortaya çıkabilir.
Sirozun erken döneminde olan bir kişi, gastroenteroloji uzmanları tarafından başlanan uygun bir tedaviyle ve düzenli kontrollerle (1-3 ayda bir) uzun yıllar boyunca yaşamını sürdürebilir. Bu aşamada sağlıklı beslenme çok önemli bir yer teşkil etmektedir. Sirozun çok ileri evresi dışında yağlı gıda ve proteinlerden tamamen kaçınma gerekliliği kilo kaybı ve sağlığın daha hızlı bozulmasına sebep olduğundan oldukça zararlıdır. Aşırı fiziksel aktiviteden kaçınılmalıdır.
Karaciğer Nakli
Karaciğer nakli, hayat kurtarıcı bir girişimdir. Hasta karaciğerin sağlam bir karaciğer ile değiştirilmesi anlamına gelir.
Sağlam Bir Karaciğer İçin Elimizdeki Kaynaklar Nelerdir?
Nakil için karaciğer, iki tip kaynaktan (kadavra ve canlı) alınabilir. Kadavradan karaciğer nakli, bir kaza sonucu veya hastalık nedeniyle beyin ölümü kesin olarak saptanmış hastaların varlığında gündeme gelir. Bu kişilerin ailesiyle görüşülerek organ bağışı için izin alındıktan sonra karaciğer takılmak üzere kullanılabilir. UKS (Ulusal Koordinasyon Sistemi) ile koordine sürdürülen çalışmalar sonucunda en uygun alıcılar (kan grubu uyumu, bekleme listesinde geçen süre ve gereksinimin aciliyetine göre) belirlenerek karaciğerin ilgili merkeze gönderilmesi sağlanır.
Maalesef ülkemizde kadavradan organ bağışı son derece az olduğu için uzun bekleme listeleri vardır. Canlıdan karaciğer nakli, karaciğerinin bir kısmının alınmasında sağlık ve hukuki açıdan mahsur olmayan kişilerin varlığında gündeme gelir. Bu işlemin gerçekleştirilebilmesi için alıcı ve verici (donör) arasında 4. dereceye kadar kan ve hısım akrabalığı olması gerekir. Akrabalığın olmadığı ancak uzun süreli tanışıklık ve dostluk hallerinde durumun değerlendirilebilmesi için Sağlık Müdürlükleri bünyesinde yapılandırılan etik kurulların onayının alınması zorunludur.Organ, hiçbir şekilde para ile alınıp satılamaz. Bu kanunen yasaktır.
Karaciğer Hastasının Nakil Öncesi Değerlendirilmesi
Karaciğer sirozu olan ve ömrünün bir yıldan daha az kaldığı tahmin edilen her hasta nakil için değerlendirilmelidir. Nakil kararı alınan bir hastanın ameliyat öncesi durumu ne kadar iyiyse, cerrahi o kadar iyi sonuç verir. Bu nedenle, doğru zamanda yapılan bir nakil iyi sonuçlar elde etmede esastır. Bu şartlarda yapılan bir ameliyat ile yaklaşık %80 başarı oranı elde etmek mümkün olacaktır.
Karaciğer nakli kararı alınan bir hastanın değerlendirilmesi genellikle hastanede 5-7 gün sürer. Hastanın nakil için uygun olup olmadığının belirlenmesi için kalp, akciğerler, böbrekler ayrıntılı kan tahlilleri ve radyolojik görüntüleme yöntemleri ile değerlendirilir. Tıbbi değerlendirme dışında psikiyatri uzmanı tarafından da onay alındıktan sonra hasta ve ailesi ameliyat, hastanede kalma, cerrahiden sonraki muhtemel seyir, izlem ve hastalık sonrası bakım ile ilgili olarak bilgilendirilir.
Ameliyat Öncesi
Başarı oranı yüksek olmasına rağmen yine de oldukça zor bir ameliyat olup ortalama 6-12 saat arası sürer. Hasta karaciğer tamamı ile çıkarılıp yerine sağlam karaciğer konulur. Ameliyattan sonra yoğun bakım ünitesine alınan hasta eğer her şey iyi giderse 1-2 gün yoğun bakımda kaldıktan sonra servise alınırlar ve burada da ortalama 10-15 gün kalıp taburcu edilirler
Karaciğer Nakli Sonrası Hastayı Neler Bekliyor?
Hem canlıdan hem kadavradan yapılan nakillerde takılan karaciğeri vücut yabancı madde olarak algılamaktadır. Bu nedenle bağışıklık sistemimiz takılan bu karaciğeri reddetmeye çalışacaktır. Bu nedenle ömür boyu bağışıklık sistemimizi baskılayan ilaçlar kullanmamız gerekecektir. Düzenli aralıklarla yapılan kontrollerde bu hastaların almaları gereken ilaç dozları kendi doktorları tarafından ayarlanır. Aksi söylenmedikçe hiçbir ilaç kesilmemeli ve dozu değiştirilmeden kullanılmalıdır. Ancak bağışıklık sistemini baskılayan bu ilaçlar kişiyi enfeksiyonlara karşı biraz daha duyarlı hale getirebilir. Gribal durum veya yeni başlayan ishal gibihafif şikâyetlerde bile bu yüzden doktorunuza danışılması gerekecektir.
Nakil Sonrası Yaşantınız Nasıl Olacak?
Karaciğer naklinin temel amacı, kişiyi normal, aktif, üretken hayatına geri çevirmektir. Organ nakilli hastalar kendilerini yeniden doğmuş olarak nitelendirirler ve yepyeni bir hayata başladıklarını düşünürler. Birçoğu ameliyat gününü ‘Transplant Doğum Günü’ olarak kutlarlar. İyileşmenin haftalar süren bir süreç olduğunu anlamak büyük önem taşır. Yaklaşık üç ay süren ilk hassas devrenin son bulmasıyla neredeyse bütün karaciğer nakilli hastalar hastalık öncesi yaşamlarına (iş veya okul) geri dönerler. Karaciğer nakli sonrası hamilelik ve doğum mümkündür.
Transplantasyon Ekibinizle İletişim
Bu sizin ana sorumluluğunuzdur. Siz ve nakil ekibiniz ile diğer doktorlar arasındaki iletişim daima iyi olmanız için zorunludur. Bütün size bakan doktorların nakil ameliyatınızın, aldığınız ilaçların ve sağlıklı kalmak için almak zorunda olduğunuz önlemlerin bilincinde olduğundan emin olun. Vücudunuzda meydana gelen her tür yeni belirti ya da yan etki mutlaka kaydedilmelidir. Vücudunuzu iyi tanıyın ve değişiklikleri doktorunuza söylemeyi unutmayın.