ASTIM

 

ASTIM NASIL BİR HASTALIKTIR

Astım solunumun gerçekleştiği alveol denen hava keseciklerine soluk havasını ileten hava yollarında daralma ile kendini gösteren ve ataklar  (krizler) şeklinde seyreden bir hastalıktır. Her ne kadar yakınmalar gelip geçici olarak görülse de; astımlı hastaların hava yollarında, mikrobik olmayan sürekli bir iltihaplanma söz konusudur. Bu iltihaplanma sonucu, hava yollarında hava yolu duvarı şiş ve ödemlidir. Budurum hava yollarında aşırı duyarlılığa neden olur. Yani normal kişilere göre düşük düzeyde toz, koku ve duman gibi uyaranlara maruziyet sonucunda hava yollarını saran kaslarda kasılma söz konusudur. Bunun yanında hava yollarında daralma, şişlik ve yoğun kıvamlı salgılar (mukus) salınımı olur. Hastada nefes darlığı, göğüste sıkışma hissi, öksürük ve hırıltı –hışıltı gibi şikâyetler ortaya çıkar.

KİMLERDE ASTIM ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI YÜKSEKTİR?

Anne-baba başta olarak ailelerinde astımlı hasta olanlar, doğumundan itibaren hırıltılı solunum atakları yaşayan bebekler, doğup büyüdüğü evde anne-babası veya bir başkası sigara içen bebek-çocuklar, endüstrileşmiş kentlerde yaşayanlar ve allerjik yapıya sahip kişilerde astım gelişme riski daha fazladır. 

ASTIMIN BELRİTİLERİ NELERDİR? 

Hastalığın ana belirtileri nefes darlığı, göğüste sıkışma hissi, öksürük ve hırıltıdır. Hastalarda bunlardan biri veya birkaçı bir arada olabilir. Öksürük çoğu zaman kuru vasıfta ve inatçıdır. Hasta sürekli balgamı oluğunu ancak bir türlü çıkaramadığını ifade eder. Şikâyetler genellikle tekrarlayıcı olup nöbetler halinde gelirler, gece veya sabaha karşı ortaya çıkarlar, bazen kendiliğinden bezen de ilaçlar ile düzelirler. Bazı hastalarda şikâyetler belli mevsimlerde artar. Uygun tedavi almayan hastalarda bu şikâyetlerilerleyici olabilir, giderek daha sık ve daha ağır krizler ortaya çıkar ve sonunda tedaviye rağmen hastalığı kontrol altına almak güçleşir.

ASTIM BELİRTİLERİNİ TETİKLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR?

Uygun tedavi alan astımlı hastaların hiç yakınması olmaz. Ancak zaman zaman, karşılaştıkları bazı çevresel etkenler belirtilerin tekrar ortaya 
çıkmasına neden olabilir. İşte astım belirtilerinin tekrar ortaya çıkmasına veya var olan belirtilerin ağırlaşmasına yol açan etkenlere tetikleyiciler denir. Astım belirtilerini tetikleyen faktörler her hasta için farklı olabilir. Bu nedenle hastalar kendilerini rahatsız eden bu etkenleri iyi bilmeli ve mümkün olduğunca onlardan uzak durmalıdır. Astımda sık görülen tetikleyiciler şunlardır:

Allerjenler: Çevremizde bol miktarda bulunan, genellikle zararsız olan, ancak duyarlı kişilerde sorunlara neden olabilen maddelerdir. Her 
astımlı hasta allerjik olmadığı gibi her allerjisi olan hastada astım gelişmez. Çocuklarda astımın %80’i allerjik iken, erişkinlerde bu oran %50 civarındadır. En sık karşılaşılan allerjenler polenler, ev tozu akarları, küf mantarı sporları, hamamböceği, hayvan tüyleri ve bazı besinlerdir (süt, yumurta, fıstık, balık, buğday, soya gibi)

Astımlı kişilerde ise grip, nezle gibi solunum yolu enfeksiyonları astım ataklarını tetikleyebilir.

Sigara dumanı maruziyeti: hem aktif olarak sigara içenlerde hem de pasif olarak sigara dumanına maruz kalanlarda astım belirtileri 
tetiklenir. Sigara astımı tetiklemek dışında, tedavinin etkisini azaltır. Sigaranın kendisi akciğerlerde farklı mekanizmalarla kalıcı ve ilerleyici 
bozukluklara yol açar. 

Hava kirliliği: Ev dışı ortamda uygunsuz yakıt kullanımı, taşıtların egzos dumanı ve ya sanayi kuruluşlarından kaynaklanan hava kirliliği astım ataklarını tetikler. Diğer yandan ev içinde sigara dumanı, kullanılan yakıtlar, tozlu ve nemli ortamlar astımı tetikleyebilir.

İlaçlar: Birçok hastalığın tanı ve tedavisinde kullanılan ilaç ve maddeler astım belitilerinin ortaya çıkmasına veya ağırlaşmasına neden olduğu bilinmektedir. Yüksek tansiyon, kalp damar hastalıkları, kalp ritm bozuklukları, migren, göz tansiyonu (glokom) için kullanılan bazı ilaçlar, asipirin ve benzeri ağrı kesiciler en bilinenleridir. Bazı duyarlı bireylerde de röntgen incelemeleri sırasında kullanılan bazı ilaçlarda benzer etkilere yol açabilir. 

Stres ve duygusal değişiklikler astım belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Sinirlilik aşırı ve heyecan belirtileri tetikleyebilir. 

Fiziksel aktivite tek başına yakınmaların ortaya çıkmasına neden olabilir.

Allerjik nezle, sinüzit, nasal polip gibi üst hava yolu hastalıkları tedavi edilmediğinde astımın beliritilerini tetikleyebilir. 

Gastroözefageal reflü, mide asit içeriğinin yemek borusuna doğru kaçışıdır. Refleks mekanizmalarla öksürük, nefes darlığı ve astım belirtilerinde artışa neden olur. 

 

ASTIM TANISI NASIL KONUR?

Yukarıda bahsedilen belirtilerle hasta doktora başvurduğunda astımla uyumlu muayene bulguları olduğunda çoğu hastaya kolaylıkla tanı konabilmektedir. Bazen muayene tamamen normal olabilir. Akciğer grafisi genelde normaldir, ancak için ilk kez tanı alan hastalarda diğer hastalıkları dışlamak amacıyla çekilir. 

Hastalığın tanısını kesinleştirmek ve ağırlığını belirlemek için günümüzde en sık kullanılan yöntem solunum fonksiyon testidir. Nefes açıcı ilaç öncesi ve sonrasında nefes ölçümü yapılarak tanıya gidilir. Bazı hastalarda, soluk verme hızını ölçen basit taşınabilir cihazlarla (PEF metre)yapılan günlük ölçümlerin uzun süreli takibi ve değerlendirilmesi de tanıyı koymada yardımcıdır. 

Gerekli görüldüğü durumlarda allerjik deri testleri yapılabilir. Deri testleri astım belirtilerine yol açan allerjen kaynaklı tetikleyici faktörlerin belirlenmesine yardım etmek amacıyla yapılır. Bunun dışında allerjik olan astımla olmayan astımlı hastaların tanı ve tedavisi değişmez. Basit ve hızla uygulanabilen deri testlerinin usulüne uygun yapılması ve değerlendirilmesi çok önemlidir; aksi takdirde yanlış yönlendirmelere neden olabilir.

 

ASTIM NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Astım tedavisinin amacı, hava yollarındaki mikrobik olmayan iltihaba bağlı daralmanın giderilmesi ve hastanın rahat nefes almasının sağlanmasıdır. Uygun tedavi ve hastanın tedaviye uyumu sayesinde yakınmalar tamamen kontrol altına alınabilir.

 

Tedavinin hedefleri:

1. Belirtileri kontrol altına almak ve bunu sürdürmek,
2. Egzersiz dâhil normal aktivite düzeyini sürdürmek,
3. Akciğer fonksiyonlarını olabildiğince normale yakın düzeylerde tutmak,
4. Astım ataklarını önlemek,
5. Astım ilaçlarının istenmeyen etkilerini önlemek.

Bu hedeflere ulaşmak için öncelikle hasta hekim işbirliği gerekir. Hekim ne kadar doğru tanı koyar ve doğru tedavi planı uygularsa uygulasın eğer hasta bu tedaviye uyum göstermez veya önerilen tedavileri uygulmakta başarısız olursa istenilen sonuç elde edilemez. 

Tedavinin 2 ana öğesi maruz kalınan tetikleyici faktörlerin azaltılması ve ilaç tedavisidir.

1- Tetikleyci faktörlerin azaltılması
Her astımlı hastanın yakınmalarını tetikleyen faktörler belirlenerek ve bu 
maruziyet ve durumlardan kaçınması önerilmektedir. 

2-İlaç Tedavisi
Astımda hastalığın şiddetine göre hangi ilaçların hangi dozda ve ne sıklıkta kullanılacağı takip eden hekim tarafından hasta ile birlikte belirlenmelidir. Düzenli olarak tedavi planı ve hastanın ilaç alımı kontrol edilmelidir. Astımın temelde bir havayolu hastalığı olması nedeniyle, kullanılan ilaçların birçoğu inhalasyon (solunarak) ile verilir. İlaç, doğrudan hasta olan bölgeye yani hava yollarına gider. Astım tedavisinde kullanılan ilaçlar kontrol edici ve rahatlatıcı ilaçlar olmak üzere iki gruptur:

- Kontrol edici ilaçlar: Astım tedavisinin asıl ilaçlarıdır. Bunlar hava yollarındaki mikrobik olmayan iltihabı kontrol altına alırlar. Bu ilaçlar 
hemen hastayı rahatlatmaz, dolayısıyla kısa dönemde hastalar bunların etkilerini fark etmezler, ancak uzun dönem düzenli kullanıldığında yararını görürler. Bu nedenle hastalar yakınmaları olmasa da bu grup ilaçlarıdüzenli kullanmalıdırlar. Bu grup ilaçlar; kortizon içeren ilaçlar, lökotrien sistemini etkileyen ilaçlar, uzun etkili beta agonistler, teofilin ve anti-IgE‘dir.

- Nefes açıcı ilaçlar: Kullanıldığında hızla etki ederek hava yolundaki kasları gevşeten ve buna bağlı belirtileri (nefes darlığı, hırıltılı solunum, göğüste baskı hissi) gideren ve hastalığın ağırlığına göre düzenli ya da sadece gereğinde kullanılan ilaçlardır. Bu grup ilaçlar; beta agonistler, antikolinerjik ilaçlar ve teofilindir.

 

Kontrol edici ilaçlar

1- Kortizon içeren ilaçlar: Kortizon içeren ilaçlar erişkin ve çocukta en sık kullanılan kontrol edici ilaçlardır. Esas olarak ağızdan sprey veya benzericihazlar ile kullanılırlar (inhaler tedavi). İnhalasyonla kullanılan kortizon ilaçları çok düşük dozlarda olduğu için vücut üzerinde önemli yan etkileri yoktur. Bazen ses kısıklığı ve ağızda pamukçuk oluşumuna yol açabilir. Bunu önlemek için ilacın her kullanımından sonra ağız-boğaz bol suyla çalkalanıp gargara yapılmalı ve bu su ağızdan geri çıkarılmalıdır.

2- Lökotrien sistemini etkileyen ilaçlar: Tablet şeklinde ilaçlardır. Kortizon ilaçları gibi ancak farklı bir mekanizma ile hava yollarındaki mikrobik olmayan iltihabi azaltır. Ancak bu iltihap giderici etkisi kortizon ilaçlarından daha zayıftır.

3- Anti IgE: Gerekli tüm önlemler alınmasına, uygun dozlarda ilaçların verilmesine ve hastaların ilaç tedavisini çok doğru kullanmasına rağmen şikâyetleri halen devam eden allerjik astımlılar için önerilen bir tedavi şeklidir. İlaç, cilt altına belli aralıklarla uygulanır. Ancak bu tedavi için tam teşekküllü merkezlerde gerekli tetkikler yapıldıktan sonra düzenlenen sağlık kurulu raporu gereklidir.

4- Uzun etkili beta agonistler: Tek başlarına kullanımları halinde, yakınmaların giderildiği ancak altta yatan iltihabın maskelenmesine neden 
oldukları ileri sürülmektedir. Bu nedenle de astımda mutlaka kontrol edici ilaçlarla (kortizon) birlikte kullanılmalıdırlar. Doz aşımında çarpıntı, titreme, kanda potasyum azalması gibi yan etkiler sık görülür.

 

Nefes açıcı ilaçlar: 

1- Kısa etkili beta agonistler: Nefes açıcı ve rahatlatıcı olarak en sık kullanılan ilaçlardır. Genellikle hava yolu ile alınan formları (inhaler) tercih edilir. Piyasada salbutamol ve terbutalin ana maddesi içeren çok sayıda preparatı bulunmaktadır. İnhaler yolla kullanıldığında etkileri hemen birkaç dakika içinde başlar ve 4-6 saat sürer. Genellikle güvenli ilaçlardır; ancak bazen ellerde titreme, sinirlilik, kramplar ve çarpıntıya neden olabilir. Bu yan etkiler tedavi ilk başladığında görülür ve sıklıkla tedaviye devamedildikçe kaybolur. Ancak yan etkilerin kaybolmayıp devam etmesi durumunda doktora danışmak gereklidir.

2- Antikolinerjikler ve teofilin astım tedavisinde daha az tercik edilenilaçlardır. Uygun vakalarda yardımcı tedavi olarak veya astım krizleri 
sırasında kullanılabilirler. 

İnhaler yolla kullanılan gerek kortizon gerekse diğer grup ilaçların alışkanlık yapıcı etkisi yoktur. Ancak en az seçilen ilaç kadar hastanın 
inhaler ilacı doğru kullanması önemlidir. Solunum yoluyla kullanılan birçok ilacın kullanımı birbirinden farklıdır. İnhaler ilaçlar uygun alınmadığında yararları azalır ve bu ilaçlara bağlı yan etki gelişme ihtimali artar. Bu tedaviler başlanmadan önce hastalar eğitilerek ilaçları doğru kullandıklarına emin olmak lazım. Hastalar zamanla yanlış inhaler kullanım teknikleri geliştirebildikleri için düzenli olarak ilaçları nasıl kullandığı kontrol edilmelidir. Hastanemizde konusunda deneyimli hemşireler tarafından astımlı hastalarımıza inhaler tedavi teknikleri görsel ve uygulamalı olarak öğretilmektedir.